verslag van de beleving van materialen in de zorg op 16 mei 2013 bij Materia

Charlotte Lelieveld en Ton Hurkmans

Deze goed bezochte (45^ste) “beleving” van MaterialDesign werd mede georganiseerd door Materia en zoals Els Zijlstra treffend zei: wij zijn hier de gastheer van de gastheer.
De sprekers, Els Zijlstra, Joost Verhoeven en Marieke Sonneveld, verzorgden een zeer inspirerende bijeenkomst.

.

Els Zijlstra

Els Zijlstra introduceerde het fraaie Materia Inspiration Centre.
Het Centrum heeft 2 soorten bibliotheken, een boeken- en een indrukwekkende materialen-bibliotheek/expositie.

Het is tevens bijzonder geschikt om evenementen en expert meetings te organiseren. Ze benadrukte het lopende thema “Zorg: met materialen sneller gezond”, dat loopt van april t/m juni 2013 en gaat over materialen en toepassingen voor een gezonder leven. Deze bijeenkomst “de beleving van materialen in de zorg” maakt hier deel van uit.

.

Joost Verhoeven

Joost Verhoeven heeft zijn promotieonderzoek gedaan naar (de invloed van) omgevingen en is geïnteresseerd in organisaties. Hij begint zijn verhaal met de volgende uitspraken:
De zorg is een “beleving”, onaanraakbaar en daarmee ook onvoorspelbaar. Bij diensten en met name de gezondheidszorg weet je niet van tevoren waar je aan toe bent. Het gaat hier om een verzameling van signalen. Echter, je kunt de tastbare omgeving gebruiken voor de ontastbare en de informatie uit het tastbare gebruiken om de diensten (zorg) beter te begrijpen.
Je eerste indruk is het tastbare.

Joost gebruikt de “lensmetafoor”: hoe kijk je naar omgevingen.
Hij onderscheidt 3 groepen signalen:

1. Sociale
2. Design
3. Ambiance, informatie op emotioneel nivo, hier is met name gekeken naar kleurstudies.

Als illustratie van signaal 1 en 2 beschreef hij een onderzoek waarbij een virtuele  (360° weergave) kamer van een arts ingericht was op professioneel/zakelijk en empathisch nivo.
Onderzocht  werd wat men hiervan vond. De uitkomst sloeg niet door naar een van beide aspecten: beide zaken zijn hier nodig.

Over ambiance kun je de vraag stellen of omgevingen mensen beter kunnen maken. Omgevingen hebben effect op stress en angst, blijkt uit onderzoek. Wat weten we bijvoorbeeld  uit kleurstudies? Kleuren zijn multidimensionaal. Uit studies blijkt dat warme kleuren (rood, etc.) op gevoel werken,  koele kleuren daarentegen zijn rustgevend.

Toen het ziekenhuis in Enschede verbouwd werd, was er de mogelijkheid om kamers met verschillende kleuren te realiseren, waarbij één kamergroep witte muren had en de andere kamergroep blauwe muren. De invloed van de omgevingskleur op het genezingsproces bij patiënten werd hiermee onderzocht. Er kwam in eerste instantie geen significant effect uit. Vervolgens werd gekeken naar de invloed van de kleurenkamers, waarbij de doelgroep gescheiden werd in chronische patiënten en overige. Nu werd er wel een significant effect voor chronische patiënten gevonden in het genezingsproces. De blauwe kamers gaven hier een positieve invloed op het genezingsproces (verkorting ziekenhuisopname); voor overige was er geen effect. Je geneest niet sneller bij (ernstige) fysieke klachten door de kleur van de kamers.

Healing environment in zijn algemeenheid is misleidend, het is eerder het onder het controle houden van symptomen. Omgeving is medium.

Marieke Sonneveld

Marieke Sonneveld gaf een interessante lezing over de beleving van materialen in de zorg. Zij is werkzaam op de Technische Universiteit Delft en werkt daarbij als vrijwilligster bij hospice de Vier Vogels in Rotterdam. Als onderzoeker houdt zij zich bezig met de vraag hoe materialen ervaren worden en voelen.  De relatie tussen product en gebruiker ervaart zij niet als eenzijdig maar als een duidelijke interactie waarbij de producten een eigen wil lijken te hebben. De personificatie van producten ondersteunt de analyse van de relatie tussen de gebruiker en het product; zij worden ervaren als zijnde levende elementen.

Ze heeft haar algemene inzichten op het gebied van  tactiele waarneming van materialen vertaald naar de zorg. Ze wil meer onderzoek doen gericht op de vraag over welke eigenschappen materialen en producten moeten beschikken zodat zij voldoen aan de eisen in de zorg en in het bijzonder de hospice. Wat haar opviel is dat veel producten en materialen vooral functioneel en gestandaardiseerd zijn. Terwijl de mens, die centraal staan in de zorg, juist onvoorspelbaar is en persoonlijke eisen heeft.  Product ervaring worden intenser beleeft en ervaren. Daarom heeft zij zich toegespitst op het onderwerp ”design for the end of life”.

Vooral de tactiele eigenschappen ziet zij als belangrijk voor deze specifieke gebruikersgroep. De specifieke vraag is hierbij hoe en waarom ervaar je iets op die manier. Doordat de tactiele eigenschappen van een materiaal moeilijk te analyseren zijn is het belangrijk om een tool te ontwikkelend die de tactiele analyse van een  product duidelijk maakt en daarbij vergemakkelijkt. Het begrippenkader is gebaseerd op het gegeven aanraken is aangeraakt worden. De mens raakt het product aan, maar hierbij raakt het product ook de mens aan.  Hierbij is het belangrijk om een duidelijk verschil te maken tussen de tactiele wereld, de fysieke interactie, en de affectieve laag, de beleving, welke op emotioneel niveau plaats vind. Hierbij kan een handdruk als metafoor dienen. Een handdruk geeft een indruk van de handdrukker; zijn persoonlijkheid en intenties zijn hieraan af te lezen. Een ferme handdruk geeft de indruk van overtuiging, waarbij een slappe handdruk een hele andere indruk geeft.

Voorwerpen hebben ook persoonlijkheid en intentie, ze zijn levend. Marieke Sonneveld gaf hier een duidelijk voorbeeld van de verschillende persoonlijkheden van een elastiekje en een lintje. Elastiekjes hebben een energiek karakter, het uitrekken van een elastiekje brengt deze persoonlijkheid over op degene die deze in zijn handen heeft. Een lintje daarentegen heeft juist een zacht en rustgevend karakter er gaat een rust vanuit.
(zie videofragment uit haar presentatie)

Sonneveld gaf duidelijk aan dat materiaal en product onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn. De intentie van het product moet ontworpen worden van het materiaal en geen additief zijn. Het is beter om vanuit het materiaal te ontwerpen dan eerst het product en hierbij een materiaal te zoeken.

Na een uitvoerige analyse van materialen in de zorg zijn de volgende kerneigenschappen naar voren gekomen:

• Intimiteit en acceptatie
• Steun en vertrouwen
• Controle en uitdaging

De lezing werd afgesloten met een belangrijk statement: Materialen in de zorg moeten niet alleen veilig, comfortabel, effectief en efficiënt zijn, maar ook respect hebben voor affectie, geborgenheid, autonomie en erkenning. Waar de eerste kernpunten meetbare eigenschappen zijn, bestaat de tweede groep vooral subjectieve elementen. Ondanks dat deze moeilijk te meten zijn, zijn ze vooral in de zorg van cruciaal belang.