Impressie van de Beleving van Materialen in de Muziek

verslag van Karen Laird

Het was een select gezelschap dat zich verzamelde in de Q zaal van Bouwkunde in Delft op 22 juni om, onder leiding van Erik Tempelman, over de beleving van materialen in de muziek te praten. Juist daardoor was deze Beleving een intiemere bijeenkomst dan anders vaak het geval is. Dit paste goed bij het onderwerp: muziek is vaak een intieme beleving, subjectief, een drager van herinneringen die niet bij iedereen hetzelfde zijn.  Volgens Schopenhauer drukt muziek alleen de essentie uit van het leven, en de gebeurtenissen erin, nooit deze zelf. Hoe dat werkt, daar is nog weinig over bekend. Maar dat het zo is, staat vast.

Muziek wordt gemaakt met behulp van een instrument. Maar waar worden instrumenten van gemaakt? En welk invloed heeft het materiaal op de klank en de keuze voor een instrument? Deze, en nog andere vragen kwamen tijdens de Beleving van Materialen in de muziek aan de orde. Daarbij stond tijdens deze bijeenkomst de gitaar, een instrument met een voorgeschiedenis van meer dan 500 jaar, centraal.

De twee gitaarbouwers die zijn uitgenodigd om te spreken leken gevoelsmatig aanvankelijk diametraal tegenover elkaar te staan. Richard Heeres, meester gitaarbouwer bouwt beeldschone houten gitaren – elektrische, flamenco en archtops – op traditionele ambachtelijke wijze. Aristides Poort, daarentegen, gebruikt het nieuw ontwikkelde composiet Arium om – op kleine schaal – fabrieksmatig elektrische gitaren te produceren waar topartiesten van in zwijm vallen. De twee gitaarmeesters blijken echter meer gemeen te hebben dan op eerste gezicht leek.

‘Waarover men niet spreken kan, daarover moet men zwijgen.’

Met deze uitspraak van de filosoof Wittgenstein begon Richard Heeres, meester gitaarbouwer, zijn verhaal. Eigenlijk zou ook de muziek daaronder moeten vallen –

geluid is niet grijpbaar, en kan ook niet logisch worden beargumenteerd. Muziekinstrumenten zijn dat ook niet, en kunnen anders klinken in de handen van verschillende artiesten. Waar ligt dat aan? En wat is de bijdrage van het materiaal?

Voor Heeres is de soort hout belangrijk voor de toon, maar ook de uitstraling van een gitaar. De zachte geur van cipressen hout geeft een gitaar een bijna nostalgische sfeer voor sommige spelers, terwijl andere vallen op de blonde uitstraling van een esdoorn achterkant. Ebbenhout, mahonie, palissander: hij gebruikt allerlei soorten hout die hij met zorg selecteert voor de verschillende onderdelen van de gitaren die hij bouwt. Het is niet altijd eenvoudig om aan het goede hout te komen. Het hout moet gedroogd zijn, hoewel het ‘altijd blijft werken’, aldus Heeres. Het moet precies de goede nerf hebben om de juiste klank te krijgen. ‘Bij akoestische instrumenten zou je kunnen zeggen dat het de imperfecties zijn die het karakter bepalen’. Mede daardoor is elke gitaar uniek. ‘Alle materialen hebben invloed op elkaar’, zei hij. ’Toch is de beleving van het muziekinstrument bijna niet afhankelijk van het oor. Gitaristen gaan bijna altijd op uiterlijk af.’

Dit werd beaamd door Aristides Poort. ‘Zo heb ik ook mijn eerste gitaar gekocht’, bekende hij. Aristides gitaren zijn dan ook  top of the bill, stoere pronkstukken van formaat. Waar zij echter in uitblinken is in toon. Door het gebruik van het composiet materiaal Arium, waarvan de samenstelling geheim is,  kan ook een consistente klankkwaliteit gegarandeerd worden. De kleine glasbolletjes die in het Arium verwerkt zitten bootsen de cellen van het hout na, met als grootste verschil dat de trilling in drie dimensies wordt voortgezet, in plaats van twee, zoals bij hout. Door een bepaald uithardtraject gaat het materiaal nog beter resoneren. Aristides duldt geen imperfecties in zijn gitaren, maar gaat bij ieder instrument voor een topgeluid onder alle omstandigheden.

Zowel Richard Heeres als Aristides Poort hebben lang moeten wachten op het eerste succes. Ze hebben er allebei keihard voor gewerkt en alles ervoor opzij gezet. Beide bouwers geloofden in hun product, en zetten – soms eigenwijs en tegen beter weten in – stug door, zonder compromissen te sluiten.

Waarom? Misschien is dit iets ‘waarover men niet spreken kan’. Het was voor beide gitaarbouwers moeilijk om precies te duiden waar nu de magie van de gitaar precies in zit. ‘De gitaar is persoonlijk, dicht bij de stem, direct, ritmisch, harmonie en melodie,’ zei Poort. ‘Het draagt uit wat in je zit.’ En Heeres: ‘ Als je je gitaar snapt, pas dan kan je intoneren’. Anders klinkt het doods. Ongeacht waar het van gebouwd is.